F-16 savaş uçağı ilk uçuşunu 1974 yılında yaptı. Bu uçuşun üzerinden 50 yıl geçti ama ABD yapımı uçaklar hala ilk yapıldığı günkü kadar değerli. Dünyada F-16’lara talep devam ediyor. Geçtiğimiz yıl ABD, Danimarka ve Hollanda’ya ait F-16’ların, pilotların gerekli eğitimleri tamamlamasının hemen ardından Ukrayna’ya gönderilmesine onay vermişti.
Türkiye ise 2021 yılında filosu için ABD’den 40 adet F-16 uçağı satın almak istiyordu. İsveç’in NATO üyelik başvurusunun TBMM’de onaylanmasının ardından bu satın alma sürecinin hızlanması beklenirken, müzakereler devam ediyor. ABD ile Türkiye arasındaki gerginlik devam ediyor. Peki F-16 neden bu kadar popüler? Diğer uçaklardan farkı nedir?
İLK UÇUŞ NEREDEYSE AFETLE BİTTİ
BBC’den Stephen Dowling’e göre, 50 yıl önce F-16’yı ilk uçuran pilot hızlı hareket etmeseydi uçağın hikayesi burada bitebilirdi. Pilot Phil Oestricher, 20 Ocak 1974’te Kaliforniya’daki Edwards Hava Kuvvetleri Üssü’ndeki General Dynamics YF-16 prototipinin kokpitine girdiğinde kendisine verilen görev nispeten kolaydı.
Oestricher’in uçağı motor gücüyle havalanmadan yerde sürmesi ve böylece yüksek hızlı taksi denemesi yapması bekleniyordu. YF-16 bir ay önce kamuoyuna tanıtıldı. İlk uçuşunun Şubat ayı başlarında yapılması planlandı. Ancak fütüristik görünümlü jetin kendi planları vardı. Oestricher, YF-16’nın burnunu yavaşça kaldırdığında uçak yuvarlanmaya başladı. Uçağın sol kanadı ve sağ kuyruk kanadı piste çarptı.
Seattle Post Intelligencer gazetesi, neredeyse felaketle sonuçlanan ilk uçuşla ilgili raporunda, “Oestricher vahşi atını kontrol etmeye çalışırken YF-16 sola doğru kaymaya başladı ve durum giderek vahimleşti.” Oestricher, düşmeden önce uçağı çok hızlı bir şekilde indirmesi gerektiğini fark etti. Sonraki dakikalar çok şiddetliydi. Uçak havalandı ve bir noktada piste geri düştü.
Oestricher sonunda uçağın havalanmasına yetecek hıza ulaştı ve üsse inmeden önce altı dakikalık dramatik ve beklenmedik bir uçuş gerçekleştirdi. Oestricher, pilotluk becerisiyle bir felaketi önledi ve dünyanın en başarılı uçak projelerinden birinin hayata geçmesine yardımcı oldu. Son 50 yılda 4.600’den fazla F-16 üretildi ve üretim yakın zamanda duracak gibi görünmüyor.
2015 YILINDAN BERİ EN ÇOK KULLANILAN ASKERİ SABİT KANAT UÇAK
F-16, 2015 yılından bu yana dünyanın en çok kullanılan askeri sabit kanatlı uçağıdır. Bugün dünya çapında iki binden fazla uçağın aktif kullanımda olduğu düşünülmektedir. Tasarımının, çağdaş sivil havacılık ve artık sıradan görünen havacılık teknolojileri üzerinde kalıcı bir etkisi oldu. Dünyanın herhangi bir yerinde, günün her anında bir F-16’nın havada olma ihtimali yüksek. F-16’lar 1978’den bu yana Norveç’ten Şili’ye, Fas’tan Singapur’a kadar 25 farklı hava kuvveti tarafından uçuruldu. 800’den fazla F-16, 2023 yılında ABD Hava Kuvvetleri (USAF) ile uçmaya devam edecek.
Küçük, hafif ve çevik olarak tasarlanan F-16’lar, karadan saldırı, havadan keşif, karadan havaya füze rampalarının aranması gibi birçok görevi üstlendi. Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmeye başlamasının ardından Kiev, Batılı ülkelerden F-16 uçağı talep etti. Ukraynalı pilotlar şu anda Danimarka’da eğitim görüyor ve uçağın yaz aylarında teslim edilmesi bekleniyor. Ocak 2024’te Slovakya, ilk F-16’larını alan son ülke oldu.
Bir savaş uçağını bırakın üretimini sürdürmeyi, 50 yıl hizmette tutmak kolay değil. Dünyanın dört bir yanındaki hava kuvvetlerinin hala F-16’yı istemesinin nedeni, gerçekten yenilikçi tasarımı ve Vietnam Savaşı’ndaki hava muharebelerinden öğrenilen bazı zor derslerdir.
ABD, VİETNAM SAVAŞINDA MIG’LERLE KARŞILAŞTI
Amerika Birleşik Devletleri 1960’lı yıllarda düşman uçaklarını düşürmek için yeni bir teknoloji olan havadan havaya füzeleri kullanıyordu. 1965 yılında Vietnam Savaşı başladığında F-4 Phantom II gibi savaş uçaklarının silahları yoktu, uçağın füzelerinin yeterli olacağına inanılıyordu.
Ancak Vietnam’daki savaş ilerledikçe füzelerle donatılmış Amerikan uçakları, Sovyet yapımı küçük ve çevik MiG uçaklarıyla karşı karşıya geldi. Kuzey Vietnam’ın MiG’lerinden bazıları, 1950’lerin başında Kore yarımadasında savaşan Sovyet uçaklarıyla neredeyse aynıydı. Bunların Batı’da modası geçmiş olduğu düşünülüyordu, ancak Amerikan uçaklarının füzelerini kullanamadığı yakın dövüşte sorunlu olabilir.
1965 ile 1968 arasında Amerikan uçakları hâlâ kaybettiklerinden daha fazla Kuzey Vietnam uçağını düşürüyordu, ancak fark hızla azalıyordu. Büyük, çift motorlu Amerikan uçaklarının uzaktan fark edilmesi oldukça kolaydı; Küçük, tek motorlu MiG’ler değildi.
ABD’nin karşı önlemlerinden biri, giderek gelişen Sovyet uçaklarına karşı ‘iddialı’ yeni bir tasarımdı. ABD savunma yetkilileri, 1960’ların sonlarında, ses hızının üç katı hızda uçabilen dev bir savaş uçağı olan Sovyet MiG-25’in ortaya çıkmasıyla esasen alarma geçti. MiG-25’e karşı koymak için McDonnell-Douglas F-15 Eagle, radar güdümlü füzelerle yüksek irtifadaki düşman uçaklarını vurmak üzere tasarlandı.
Ancak Sovyetler Birliği, Polonya ve Doğu Almanya gibi Varşova Paktı müttefikleri daha düşük seviyelerde uçacak ve savaşacak binlerce savaş uçağını daha konuşlandırdı.
DAHA KÜÇÜK VE ÇEVİK BİR UÇAKA İHTİYAÇ VARDI
Ayrıca düşman uçaklarını ısı güdümlü füzeler ve silahla vurabilecek küçük, çevik bir uçağa da ihtiyaç vardı. Bu karlı proje için beş tasarım yarıştı ve ikisi öne çıktı. Bunlar General Dynamics’in (şu anda Lockheed-Martin’in bir parçası) YF-16 uçağıydı ve rakip Northrop’un YF-17 uçağıydı. YF-16 yakın dövüş için tasarlandı. F-15’in uzun menziline ihtiyaç duymadığı için çok daha küçük ve hafif olabilir. Ayrıca F-15’in iki motoruna kıyasla yalnızca bir motora ihtiyacı vardı.
Hafif ve güçlü motor kombinasyonu, yüksek bir ‘itme-ağırlık oranı’ yaratarak yalnızca yüksek hız değil, aynı zamanda keskin dönüş yeteneği de sağladı. Yakın dövüş için ideal bir uçaktı. F-16, 9G kuvvetine dayanacak şekilde tasarlandı. Yani uçak hızlandıkça yerdeki 1 kilogramlık yük, uçağın içinde bir anda 9 kilograma çıkabiliyor.
Yüksek G kuvvetiyle uçmak, hem uçak gövdesi hem de pilot üzerinde muazzam bir stres yaratabilir. F-16’daki kokpit koltuğu, pilotun yüksek G dönüşlerinde bilincini korumasına yardımcı olmak için eğilebilir. Bu, pilot üzerindeki bazı etkilerin azaltılmasına yardımcı olur.
Jeff Bolton, hem pilot eğitimi hem de özel görevlerde kullanılan F-16’nın iki koltuklu versiyonunda iki kez uçmuş bir havacılık gazetecisidir. Bolton, “Uçak bir eldiven gibidir. İçeri girdiğinizde sanki deri bir sürüş eldiveni giyiyormuşsunuz gibi olur” dedi. “Neredeyse 1,9 metre boyundayım, bu yüzden benim için çok dardı, ancak yine de koltuğumu tamamen alçaltabildim ve elimi kaskımla gölgelik arasına koyabildim.” .Sanırım vücut o anda uçağı giydiğini anlıyor.”
‘FLY-BY-WIRE’ BUGÜN BOEING VE AIRBUS UÇAKLARINDA KULLANILIYOR
F-16’nın kokpit tasarımı, yatar koltuk ve iyi bir görüş açısının çok ötesine geçiyor. Uçağın tasarımcıları, Birinci Dünya Savaşı’ndan bu yana savaş uçaklarının en yaygın özelliklerinden biri olan pilotun bacakları arasındaki kontrol çubuğunu değiştirdi.
Bunun yerine, F-16’nın kokpitinin sağ tarafına, tıpkı bir video oyunu uçuş simülatöründe kullandığınıza benzer şekilde joystick tarzı bir kontrol cihazı eklendi. En azından F-16’nın ilk örneklerinde kontrolör, pilot ona kuvvet uyguladığında hareket etmiyordu. Bunun nedeni, F-16’nın kısmen, uçağın kontrol yüzeylerinde sürekli olarak küçük ayarlamalar yapan bir uçuş bilgisayarı tarafından uçurulmasıydı. Artık “fly-by-wire” olarak bilinen bu sistem artık Boeing 777 ve Airbus A320 gibi çoğu modern uçakta kullanılıyor.
‘PİLOTLARI FİZYOLOJİK UÇUN ÖTESİNE TAŞIYACAK BİR UÇAK’
F-16 park halindeyken de fütüristik görünüyordu. Havada deneyimli pilotlar için bile yepyeni duygular yaratabilir. İngiltere Kraliyet Havacılık Derneği’nden askeri havacılık uzmanı Tim Robinson, şunları söyledi: “Pilotların ‘G-kilitlenmesi’ (yüksek G kuvvetinde bayılma) yaşadığı durumlar oldu. Bu, pilotları fizyolojik sınırlarının ötesine itebilen bir uçak. Bu sadece 9G’nin etkisi altında kalabilmesinden değil, “9G’ye çok hızlı ulaşabilmesinden de kaynaklanıyor.”
Bolton, F-16 ile yaptığı uçuşlardan birinde tam da bunu yaşadığını anlattı. F-16’nın tepki vermesi için kumandasına çok az kuvvet uygulamak yeterli. Bolton, “Bunlar çok küçük dokunuşlar ama bir bakıyorsunuz göğsünüzde 9G kuvveti var. Yani siz de benim gibi 100 kiloysanız bunu dokuzla çarpın. O noktada bütün dünya üzerinize yıkılıyor. “
F-16, kısmen kablolu uçuş sistemi ve kısmen de büyük kaldırma kuvveti üreten kanatlı güçlü gövdesi sayesinde pilotlar tarafından genellikle uçması çok kolay olarak tanımlanıyor. Bolton, ilk uçtuğunda irtifa kaybetmeden 360 derece dönüş yaptığını ve yanındaki eğitmenin “Mükemmeldi” dediğini hatırlıyor. Bolton, uçağın ‘eğitimcilerin kafalarını kanopinin kenarlarına çarpacak’ kadar hassas olduğunu söyledi.
‘VAHŞİ OPET’
Şu anda Boeing 777 pilotu olan John Waters, 2013 yılında ABD Hava Kuvvetleri için F-16 pilotluğu yapmaya başladı. Suriye’de IŞİD’e karşı kara saldırı görevlerinde uçtu ve SEAD (Düşman Havasının Bastırılması) adı verilen karadaki füze sahalarını tespit etmek için tehlikeli görevler için eğitim aldı. Pilotların ‘Vahşi Gelincikler’ lakaplı olduğu Savunmalar.
F-16’lar, görüş hattının çok ötesindeki bir düşman savaş uçağına radar güdümlü füze fırlatabilir, yerdeki bir hedefe güdümlü bomba bırakabilir ve düşman radar bölgesine radyasyon arayan füze ateşleyebilir. Üstelik hepsini aynı anda yapabiliyor. Waters, “Eğer bunların üçünü de aynı anda yapıyorsanız, tam anlamıyla Wild Weasel yapıyorsunuz demektir” dedi.
F-16’NIN GELECEĞİ
Kariyerinin sonlarına doğru Waters, hava gösterilerinde F-16 uçaklarıyla gösteri uçuşları ve akrobasi rutinleri gerçekleştiriyordu. F-16’nın kokpitine ilk kez girdiği anı BBC’ye anlatan Waters, “Phoenix’te temmuz ayıydı ve hava 48 dereceydi. Çok fazla duyusal aşırı yük vardı. Isı, jet gürültüsü. ..simülatörde yalnızca birkaç kez kullandığınız bir uçağı kullanıyorsunuz.” .
Yaklaşık 1,5 kilometre yükseldikten sonra maskesini düşürdüğünü ve hem sıcaktan hem de F-16’yı ilk kez uçurmanın heyecanından terden sırılsıklam olduğunu söyleyen Waters, şöyle konuştu: “O anın tadını çıkarmak için biraz zaman ayırdım. Bu gücü artırmak inanılmaz bir duygu. Ve “Şimdiye kadar uçurduğum en güçlü uçaktı.” Waters’a göre F-16’yı uçurmanın tek zor kısmı iniş. “İyi bir iniş yapmak her zaman kolay olmuyor çünkü Uçak uçmaya devam etmek istiyor” değerlendirmesini paylaştı Waters.
F-16’nın yerini ABD ve bazı NATO üyelerinin hava kuvvetleri, Lockheed yapımı bir diğer savaş uçağı olan F-35’e bırakma sürecindedir. Her bir F-35’in maliyeti 100 milyon dolardan fazladır ve F-35, düşman uçaklarını radar tarafından tespit edilmeden çok önce uzun menzilli füzelerle imha etmek üzere tasarlanmıştır. Eklentileri olmayan bir F-16 bu fiyatın yalnızca üçte birine mal olabilir. F-35’in ilk uçuşunun üzerinden 50 yıl geçtiğinde yıl 2056 olacak. O zaman bile F-16’ların hala dünyanın herhangi bir yerinde uçuyor olma ihtimali yüksek. (BBC Türkçe)
